Geçtiğimiz aylarda yayınlanan Bitcoin ile ilgili makalenin gördüğü ilgi üzerine, bu yazıda Bitcoin gibi dijital paraların temelini oluşturan Blockchain teknolojisini ele almak ve sizler için biraz konunun temeline inmek istiyorum.
“Blok Zinciri” olarak Türkçeleştirilen Blockchain kavramı, Bitcoin’in kurucusu kabul edilen “Satoshi Nakamoto” takma isimli kişi ya da kişiler tarafından kaleme alınan 31 Ekim 2008 tarihli “Bitcoin: A Peer-to-Peer Electronic Cash System” (Bitcoin: Uçtan Uca Elektronik Ödeme Sistemi) başlıklı makaleyle ortaya çıkmıştı (makaleye halen Bitcoin resmi sitesinden ulaşılabilmektedir: https://bitcoin.org/bitcoin.pdf)
Blockchain’i en yalın haliyle, “bloklardan oluşan şifrelenmiş veri zinciri” şeklinde tanımlayabiliriz. Bu veri zinciri bir bilgisayarlar dizisi tarafından yönetilmektedir. O nedenle bir Blockchain operasyonu gerçekleştirmek için, güçlü bilgisayar ağlarından oluşan büyük bir tesise ihtiyaç vardır.
Blockchain sistemine girilen veriler işlemin özgünlüğünü ve güvenilirliği sağlamak için işlemin taraflarınca (örneğin alıcı ve satıcı) dijital olarak imzalanır. Verilerin bir kopyası o blok zincirindeki tüm aygıtlarda tutulur ve değiştirilmesine imkan verilmez. Örneğin, sanal para transferi sürecinde göndericinin adı, gönderilen tutar gibi bilgilerden her biri bir blok oluşturur ve bu bloklar şifrelenmek suretiyle değiştirilemez ve imha edilemez hale getirilir.
Bloklar ağ ile paylaşılır, blok üzerindeki bilgiler ise ancak belirtilen alıcı ve satıcı tarafından işlenebilir. Yani Blockchain teknolojisi, Merkez Bankası gibi bir merkezi kuruluşa bağlı olmaksızın, işlemlerin direkt alıcı ile satıcı arasında gerçekleşmesine imkan sağlamaktadır.
Blockchain ağı; açık ağ (public) olabildiği gibi, belirli kullanıcılara özel ağ (private) şeklinde de olabiliyor. Açık Blockchain ağlarına arzu eden tüm kullanıcılar ağa katılabilirken, özel Blockchain ağlarına sadece izin verilenler katılabiliyor. Örneğin sanal para için açık ağ gerekli iken, şirketlerin kendi iç işleyişlerinde kullanacakları Blockchain teknolojisine dayalı süreçlerinde özel ağlar söz konusu oluyor.
Açık bir ağda veri tabanına halka ekleyebilmek için, “mining” (madencilik) olarak adlandırılan matematiksel formüllerin bilgisayar desteği ile çözülmesi gerekirken özel ağlarda bu sürece gerek olmayabiliyor.
Kullanım Alanları
Bir işlemin güvenlik, şeffaflık, gizlilik gibi unsurlarının dijitalleşmesini sağlayan bu teknoloji öylesine devrimsel niteliktedir ki, sanal para haricinde iş ve ticaretin diğer alanlara da sirayet etmeye başlamıştır. Bu güne kadar karşılaştığımız, Blockchain sistemi kullanılan örnekler şu şekildedir;
– Taraflar arasındaki anlaşmanın şartlarını otomatik olarak yerine getiren kodlar bütünü olan Blockchain tabanlı Akıllı Sözleşmeler, uluslararası Bankalarca ve bazı ülke Borsalarında kullanılmaya başlanmıştır. Akıllı Sözleşmeler, hukuk ve ticaret hayatında büyük bir değişime yol açacağından, bu konuyu başka bir makalede detaylıca ele alacağız.
– Blockchain teknolojisinin, finans sektöründe; ödeme işlemleri, para transferleri, takas yönetimi, doküman yönetimi konularında kullanılması mümkündür. Şu ana kadarki Bankacılık alanında örnek uygulamaların uluslararası para transferi alanında öne çıktığı görülmektedir.
– Uluslararası ticaretin finansmanı konusunda ise çeşitli Bankalar bir araya gelerek konsorsiyumlar oluşturmaktadır.
– Yine uluslararası ticaret kapsamında, ithalat-ihracat işlemlerindeki tedarik zincirinde yer alan sipariş, paketleme, sevkiyat, gümrük, stok yönetimi, lojistik gibi tüm aşamaları içeren dijital ticaret zinciri platformları oluşturmaktadır. Türkiye’den de bazı girişimciler tarafından bu amaçla “Blockchain Ticaret Platformu” kurulmuştur.
– Global gıda sektörü şirketleri; sağlık ve güvenlik gibi konuları garanti altına alabilmek için tedarik zincirlerini Blockchain teknolojisiyle izlemeye başlamışlardır.
– Video yayını yapan dijital platformlarda, telif haklarının korunması için Blockchain parametresi ile ses ve video kaydı verileri üzerinden tanımlama yapılabilmektedir.
– Tapu Sicili ve Ticaret Sicili kayıtlarının Blockchain teknolojisi ile saklanması ve yönetilmesi için farklı ülkelerde çalışmalar yürütülmektedir.
– Bazı ülkeler elektronik seçim sistemlerinde Blockchain teknolojisi kullanmaya başlamıştır.
Bunlar gibi başka bir çok sektörde Blockchain’den faydalanmak mümkün. Örneğin sağlık sektöründe hastaların tüm sağlık verileri bir Blockchain ağında tutulabilir. Aynı şekilde üretim sektöründe kullanıldığında, üretilen malla ilişkin tüm detaylar ve verimlilik gibi konular Blockchain üzerinden takip edilebilir.
Blockchain Çağı
Bir Blockchain operasyonu yürütmek, günümüz teknolojisinde büyük yatırımlar gerektirmekte. İlk bilgisayarları düşünün; 1946 tarihinde kullanılmaya başlanan ilk elektronik bilgisayar ENIAC 30 ton ağırlığında, 167 metrekare büyüklüğündeymiş. Zira interneti ele alalım, ağ paylaşımı yapan ilk bilgisayarlar, sadece ana bilgisayarlar arasında bulunan iki nokta üzerinde veri akışına izin verebiliyordu. 70 yıldan daha az bir sürede bilgisayarlar hayal edilemeyecek güce ulaştı, küçüldü, ucuzladı ve internetin de gelişimiyle hayatımızın her alanına girdi. Bilgisayar ve internet, yanımızda taşıyabildiğimiz, hatta bir bulut arkasında saklayıp istediğimiz an ulaşabileceğimiz bir yere geldi.
Buradan hareketle bir 10 yıl sonra Blockchain teknolojisinin gelebileceği noktaları hayal edersek, dünyanın internetten sonra yeni bir dijital devrimle karşı karşıya olduğunu görebiliriz. Bu teknoloji, bürokrasi ve kağıda dayalı alışılagelmiş iş yapma biçimlerini yakın zamanda değiştirecek. İşlemlerde hızlılık ve rekabet avantajı sağlayacağı gibi, her bir adım erişim kontrollü bir Blockchain altyapısına girildiğinden, evrakta sahtecilik gibi durumlar ile vergi kayıplarının ve gümrük usulsüzlüklerinin de önüne geçilecek. Diğer yandan fiziki evrak sirkülasyonunu ortadan kaldırdığından, dünyamız için sürdürülebilir bir gelecek de sağlayacaktır.
Bilgisayar ve internette tanık olduğumuz gibi, Blockchain’in de iş yapma biçimlerimizi, hatta günlük yaşantımızı nasıl değiştireceğine hep birlikte şahit olacağız.
Bahar Nalan Danış
Avukat-Arabulucu